Regering voor het volk?
Ondanks de langzaam aanzwellende kritiek vonden de meeste politici in de decennia na 1848 nog steeds dat de staat maar een heel beperkte rol moest spelen in de maatschappij. Het bewaken van de publieke orde, verdediging van de landsgrenzen en het bewaken van de schatkist waren de belangrijkste opdrachten. Wanneer burgers de overheid vroegen in te grijpen in sociale misstanden zoals de gevolgen van armoede, drankmisbruik, kinderarbeid, slavernij en het cultuurstelsel, was de redenering dat de staat er niet was om ‘het maatschappelijk geluk te bevorderen’, dat wil zeggen: om de burgers gelukkig te maken. Dat moesten de burgers onderling maar regelen: het verbeteren van de samenleving was de taak van de civil society. Er bestonden in Nederland inderdaad een groot aantal verenigingen die dat nastreefden.
Civil society
De grootste en bekendste Nederlandse vereniging in deze categorie was de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen. Die was in 1784 opgericht om de Nederlandse economie te stimuleren, onder meer door goed onderwijs te organiseren voor de Nederlanders met een lagere sociaal-economische achtergrond. Ook Bosch besloot in 1866 een dergelijke vereniging op te zetten: De Maatschappij tot Nut van den Javaan. De naam riep enerzijds vertrouwen op, omdat het deed denken aan die bekende, respectabele vereniging, maar anderzijds was de naam een scherpe kritiek op de manier waarop Nederland omging met haar koloniën. Nederland had de Javaan zo uitgebuit, dat het nu tijd werd om het goed te maken, en eindelijk actie te ondernemen waar de Javaan iets aan had.
Meeting of the Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen
Met deze suggestie is Willem Bosch en de Maatschappij tot Nut van den Javaan een belangrijke representant van de ‘ethische beweging’ in de koloniale politiek. Steeds explicieter werd de kritiek geuit dat Nederland een ‘ereschuld’ had aan zijn koloniën, en dat die alleen kon worden ingelost door daar flink te investeren in onderwijs en infrastructuur, waardoor de bevolking daar ‘op een hogere trap van beschaving’ zou komen te staan [link naar boek Nestbevuilers; evt naar essay Van Deventer daarin of elders, dat ereschuld als titel heeft. In 1901 werd de ‘ethische politiek’ zelfs officiëel regeringsbeleid.
See also: Association Life in the Netherlands (from 1780) and Representing Distant VictimsThe Emergence of an Ethical Movement in Dutch Colonial Politics,1840-1880
Jump to Wij protesteren! Maar hoe? to find out how Bosch tried to influence civil society and public opinion or get to know Bosch’ association De Maatschappij tot Nut van den Javaan.
Cultuurstelsel Bosch
Protest! Latere Leven Wij protesteren! Maar hoe?
Civil society of staatstaak? De Maatschappij tot Nut van den Javaan
Publications
Reference list
Tweede wekstem aan Nederland Open brief aan het Nederlansche volk
