Het cultuurstelsel was een vorm van belasting, dat gouverneur-generaal Johannes van den Bosch in 1830 invoerde om de koloniën winstgevend te maken. Het hield in dat een vijfde deel van de landbouwgrond in Nederlands-Indië door de Nederlandse overheid werd aangewezen voor de verbouw van producten als koffie, indigo of suiker, die met veel winst voor de schatkist op de wereldmarkt verkocht werden. Wie geen grond bezat moest een vijfde deel van zijn tijd werken op deze ‘gouvernementscultures’. De inheemse bevolking kreeg hiervoor een schamel ‘plantersloon’ en had daarbij veel minder grond en tijd over om in hun eigen levensonderhoud te voorzien, wat tot schaarste en soms hongersnood kon leiden. De overheid duldde echter geen kritiek op dit lucratieve stelsel. Toen Willem Bosch suggereerde dat de bevolking vatbaar geworden was voor ziekten vanwege honger ontving hij hiervoor van de overheid een scherpe veroordeling. Hij werd in een van de rapporten over deze zaak zelfs een ‘vijand van het Gouvernement’ genoemd.
Het koloniale beleid van de Nederlandse regering was lange tijd vooral gericht op het maken van winst door de koloniën efficiënt te exploiteren. Voor de humanitaire gevolgen daarvan was lange tijd nauwelijks aandacht, ook niet bij de Nederlandse bevolking. Pas vanaf de jaren 1840 klonk er sterker protest tegen de slavernij in Nederlands West-Indië (het huidige Suriname en Curaçao). De plantages draaiden daar op slavenarbeid, waar de publieke opinie zich heel langzaam tegen begon uit te spreken.
In Nederlands Oost-Indië (ongeveer het huidige Indonesië) bestond ook slavernij, maar van een soort die minder zichtbaar was. Het cultuurstelsel is verwant aan slavernij, in de zin dat het ook gedwongen arbeid was. Wel kregen de arbeiders er een klein loon voor en hadden ze natuurlijk veel meer vrijheden dan slaven hadden. Onder meer door de kritiek op het cultuurstelsel werd er in de jaren 1870 nieuwe wetgeving ingevoerd waarmee het cultuurstelsel afgeschaft was. De suikerwet en de agrarische wet gaven het particuliere initiatief de ruimte: niet de overheid, maar particuliere ondernemers exploiteerden vanaf toen grote delen van de landbouwgrond. Dit was op de lange termijn in veel gevallen eerder een achteruitgang dan een vooruitgang voor de lokale bevolking.
Read about protest against Dutch colonial policy and the cultivation system or get to know Bosch as a political activist and the various forms of protest Bosch used.
Cultuurstelsel Bosch
Protest! Latere Leven Wij protesteren! Maar hoe?
Civil society of staatstaak? De Maatschappij tot Nut van den Javaan
Publications
Reference list
Tweede wekstem aan Nederland Open brief aan het Nederlansche volk
