Elpida (Grieks voor hoop) is een huisvesting voor vluchtelingen in een voormalige spijkerbroekenfabriek in Thessaloniki, welke de vrijwilligers NGO Together for Better Days (Samen voor Betere Dagen) hebben helpen transformeren. Ons doel is het verwelkomen en huisvesten van onze tijdelijke bewoners, met inachtneming van menselijke waardigheid. In de praktijk betekent dit dat een familie een kamer krijgt ter grootte van ten minste 3,5 m2 per persoon. In plaats van matjes en luchtbedden, worden bewoners van een bed voorzien. Vrijwilligers en vluchtelingen werken samen en de laatsten worden waar en wanneer mogelijk betrokken bij besluitvorming en activiteiten. Hiermee beogen we hen te bekrachtigen, een stem terug te geven en hen te benaderen met respect. De kinderen in Elpida zijn de eersten in heel Noord-Griekenland die naar Griekse scholen gaan, dankzij het toegewijde werk van vele vrijwilligers. Elpida is een duidelijke boodschap voor de wereld: er zijn gemakkelijke manieren om vluchtelingen, slachtoffers van de huidige globale crises, te verwelkomen en omarmen met waardigheid en menselijkheid. Uiteindelijk is dat waar het leven om draait (en niet een privilege voor de gelukstreffers), al is de werkelijkheid helaas vaak anders. Wij geloven dat het nog steeds mogelijk is verandering te creëren. Door zelf de verandering te zijn en samen te werken voor betere dagen. Voor iedereen.
Meer dan een half jaar lang heb ik geprobeerd een blog te schrijven. Tevergeefs. Ik was opgesloten; mijn hart zat verscholen achter loodzware deuren, mijn brein was geblokkeerd, mijn tranen onbereikbaar. Tijdens Elpida’s dagelijkse yogales, een uur geleden, wist ik: nu gaat het gebeuren. En terwijl mijn tranen hun weg naar buiten vonden, deden mijn woorden dat ook. Deze blog zal geen bewijsstuk zijn dat laat zien hoe lang ik heb gestudeerd of hoe analytisch ik ben. Het zal niet doordrenkt zijn met theoretische referenties, slimme ideeën en wijze connecties over de vluchtelingencrisis; de oorzaken, uitdagingen en mogelijke oplossingen.
Daarentegen zal dit stuk gaan over persoonlijke ervaringen als vrijwilliger in deze vluchtelingensituatie. Het is geschreven met de pen van emoties, niet met die van de ratio. Ik zal geen politieke statements of historische referenties gebruiken. Mijn ziel zal schrijven, en ik ben erg blij dat het na zo’n lange tijd van oncomfortabele stilte, weer in staat is óm te spreken. Dit schrijvende voel ik me reeds verlost van een last die ik te lang met me heb meegedragen.
Met uitzondering van de afgelopen drie maanden (die ik ‘thuis’, in Nederland, doorbracht met de intentie weer te aarden en helen), ben ik sinds afgelopen februari bij de immense huidige vluchtelingencrisis in Griekenland betrokken. Ik begon op het eiland Lesbos, en reisde vervolgens naar het vasteland naar Athene, Petra Olympou, Giannitsa en momenteel zit ik in het noordelijke Thessaloniki. Deze hele reis was een (re)actie op het feit dat mijn baan als SPH docent stopte, vanwege een zoveelste ‘soort van burnout’. Het was een moeilijke tijd met vele onzekerheden, inner-confrontaties, diepe open wonden, mentale- en hart uitdagingen. Misschien wel de grootste uitdaging was om de situatie, of beter gezegd MIJZELF te omarmen, zoals het was. Zoals ik wás. Dat was een intense verwerking die me enige tijd kostte.
Toen me dat gelukt was, had ik weer ruimte om me te openen voor de wereld om me heen. En ik realiseerde me dat ik niet langer naar de beelden kon kijken van mensen die als minder dan een hond worden behandeld, nadat ze gedwongen hun land, huis, familie, vrienden en complete leven achterlieten. Ik besloot het gat dat het verlies van mijn baan veroorzaakte, te gebruiken om mijn handen en glimlach te geven.
Een uur geleden, tien maanden na mijn eerste aankomst in Griekenland, lag ik op mijn rug in de vrouwenruimte. Terwijl ik oefeningen in het ritme van mijn diepe ademhaling deed, voelde ik me meer en meer ontspannen. De mantra van de muziek op de achtergrond was in absolute harmonie met de kalme stem van onze yogadocente, een van Elpida’s 150 tijdelijke bewoners. Terwijl zij ons door een variatie aan lichaamsposities leidde, alsof ze al jaren lesgaf, vond ik mijzelf huilende. Eindelijk.
Tranen vonden hun weg door mijn wimpers, afdalend naar mijn slapen, in mijn oren. Tranen van pijn en reflectie, maar veelal parels van dankbaarheid en vreugde verlieten mijn lichaam. Een intense film van flashbacks van de laatste maanden trok in mijn hoofd voorbij; ‘Ons’ vluchtelingenkamp op Lesbos tijdens de dagelijkse scène van de aangrijpende chaos van kletsnatte families die net arriveerden na hun beangstigende bootreis, in overbemande rubberbootjes met neppe reddingsvesten die de dood niet voorkomen, tot de EU-Turkije ‘Deal’ op 19 maart 2016 zowel de grenzen als ons kamp sloot;
De door merg en been huilende vrouw in het geïsoleerde kamp halverwege berg Olympus, die zojuist een telefoontje had gekregen dat haar echtgenoot in Duitsland was overleden; Het onmenselijke kamp Giannitsa waar de mensen in tenten leefden onder een 40 graden Celcius hete zon, zonder schaduw, en waar ik, toen, als Vrouwen Beschermings Caseworker werd belet mijn vaardigheden te gebruiken vanwege de afwezigheid van een vertaler; Naar deze yogales waar ik nu ben in de yogapositie van ‘Neerkijkende hond’. Een traan vindt zijn toevlucht op de yogamat onder mij.
Vrijwilliger zijn in deze immense vluchtelingencrisis anno 2016/2017 is niet gemakkelijk. We worden dagelijks geconfronteerd met een explosie van emotioneel geweld. Oren luisteren naar een eindeloze hoeveelheid aangrijpende levensverhalen, uitmondend in een kakofonie van donkere interne dialogen. Ogen kijken naar gebroken en vermoeide gezichten, in lege en droeve ogen, en naar beelden van een rijk verleden voordat de oorlog arriveerde. Gevoelens van schuld en ‘nooit genoeg kunnen geven’ brengen disbalans, evenals het gebrek aan slaap. Continu nieuwe mensen leren kennen en tegelijkertijd van anderen afscheid nemen (zowel vrijwilligers als bewoners) is uitputtend. Politieke keuzes en harteloze meningen van landgenoten laten een gevoel achter van krachteloosheid en twijfel of het werk dat gedaan wordt überhaupt van enige waarde is.
Belangstellende vragen van geliefden thuis vinden nooit een toepasselijk antwoord, omdat wat hier wordt ervaren niet – nooit – in woorden is te vatten… Onophoudelijk werken, waarbij eigen spaargeld wordt uitgegeven zonder geld voor de toekomst te verdienen, continu geconfronteerd wordend met contradicties, paradoxen en misverstanden, waarbij er geprobeerd wordt kalm en geduldig te blijven, terwijl de voorraad energie nooit wordt aangevuld. En in alles de alomtegenwoordige overdosis aan intense emoties; (com)passie, angst, vreugde, bezorgdheid, blijheid, machteloosheid… Zelfs slapende wordt er nooit echt uitgerust. De schaarse momenten van ‘vrijetijd’ wordt besteed met gevoelens van schuld en privilege. Wanneer het sneeuwt is het niet de schoonheid die wordt gezien, maar de angst dat mensen doodvriezen in hun tenten… Als de zon schijnt denken we aan al onze nieuwe vrienden die omgeven zijn door zoveel wolken dat ze het licht in het leven überhaupt niet kunnen zien.
Het is alsof alle emoties onder een grote microscoop liggen; gedetailleerd en pijnlijk zichtbaar. Terwijl ik naar de 17 jaar jonge yogadocente uit Syrië voor mij kijk, vult mijn hart zich met liefde- en stroomt bijna over. Dít is de wereld waarnaar ik vanaf mijn kindertijd heb gezocht. Dit is hoe mooi de wereld zou kunnen en moeten zijn; in verbondenheid met anderen via onze zielen. Weg van rationele en illusionaire grenzen en verschillen in termen van taal, religie, cultuur en materiële rijkdom. Een wereld waarin we elkaar toetreden met vertrouwen en liefde, en waarin we elkaar tijdens de meest kwetsbare en pijnlijke momenten bijstaan met een warme hand in de rug, door empathie en oprechte zorg. Hier in Elpida is een micro-wereld gecreëerd door mensen die hier zijn met hun hart, niet met hun brein: vrijwilligers zijn simpelweg hier omdat ze dat wíllen zijn en niet vanwege externe motivaties als geld en macht. Dit maakt Elpida tot een plek waar we aandacht creëren in plaats van geld, en menselijke verbondenheid in plaats van politieke verbanden.
Deze wervelwind van gevoelens trekt me nog dieper dan het hier en nu. Het brengt me terug naar mijn jeugd waar mijn zwerftocht door het leven begon; me vaak eenzaam, ongezien en ongehoord voelend, en op de vlucht voor niemand en niets in het bijzonder. En ik begin me te realiseren dat – zonder oorlog en armoede in de ogen te hebben gekeken, zonder doodsangst te hebben hoeven uitstaan in overvolle gammele bootjes in de monsterlijke mond van de wilde zee, zonder te hoeven slapen op een vloer van modder in een flinterdunne tent, kletsnat en ijskoud tot op het bot wanneer het regent en waar het bijna onmogelijk is te verzekeren dat je baby het overleeft…Zonder te hoeven plassen en douchen in vieze plastic cabines die dagelijks door ten minste honderd anderen gebruikt worden. Zonder toegang tot zeep, shampoo, maandverband, zakdoeken en medicijnen. Zonder de afwezige mogelijkheid om eigen eten te koken, maar eenzijdig voedsel in plastic bakken uitgedeeld krijgen, dag-in-dag-uit. En zonder voortdurend, iedere seconde van de dag, te vrezen voor het lot van geliefden die zijn achtergebleven… –
Maar met de ongeaardheid, ongeworteld, onverbonden, dakloos en ongebalanceerd in mijzelf en de gruwelijke wereld om me heen, heb ik mijzelf jarenlang ‘een vluchteling’ gevoeld. Ik heb flink geworsteld om mijn weg te vinden door alle duisternis en leed door mij omringd en was niet in staat mijzelf hiervoor te beschermen. Daardoor belichaamde ik alle gevoelens van iedereen behalve die van mij, omdat er geen ruimte meer was voor mijn eigen… Uiteindelijk verloor ik mijzelf compleet.
En hier, in deze vluchtelingencrisis, waar iedereen in limbo zwerft, voel ik zo intens verbonden en onderdeel van, misschien wel voor de eerste keer in mijn leven. Ik voel me ingebed in een situatie die in zekere zin gelijk is aan de mijne, en omgeven door de mooiste zielen van over de hele wereld, maar met een wereldvisie gelijker aan de mijne dan ik ooit eerder heb ervaren. Ik voel me gezien en gehoord zonder om aandacht te hoeven vragen. Hier zijn is voor mij de beste therapie die ik heb gehad in mijn 32 levensjaren. Het is een vloeiende uitnodiging die me terug leidt naar mijn puurste authenticiteit.
Terwijl de woorden uit me vloeien, brengt een stem van een geliefde collega me terug naar het fysieke hier en nu: “Marije, wil jij samen met wat kinderen de puppy’s voeren?” Een glimlach verschijnt rondom mijn mond. Schouder aan schouder, arm in arm, loop ik samen met vijf enthousiaste kinderen naar de 11 kleine hondjes, die al met zwiepende staarten naar ons toekomen. De wind blaast overtuigd door onze jassen en regendruppels vallen op onze huid. De glimlachen en de (gra)aiende kinderhanden, getekend door gruwelijke grote-mensen-zaken als armoede en oorlog, vullen me met geluk. Dit zijn de gewone magische momenten in Elpida die we ervaren door elkaar te omarmen, plezier te maken en samen te leven. Terwijl we van elkaar leren en met elkaar uitwisselen raken we soms gefrustreerd of verward, maar voornamelijk enorm verrijkt. Vanaf de eerste dag hier, heb ik geleerd het leven te omhelzen zoals het is, én dat mijn fonetische naam in Arabisch ‘spiegel’ betekent.
Dit is de wereld waarin ik wil leven. Dit is waar ik wil zijn. Dit is wáár en wíe ik ben. En ik realiseer me dat deze voormalige spijkerbroekenfabriek waar niemand thuis is, en de vluchtelingencrisis als geheel, is als mijn spiegel; het reflecteert mijn eigen pijn en laat me zien we ik werkelijk ben. In deze diepe ellende heb ik iets eindeloos waardevols gevonden: Ik vond mijzelf, voorbij mijn naam.
IK BEN THUIS.
En nu ik dat ben, voel ik me sterk genoeg om een wereld te helpen creëren waarnaar ik zelf zo lang gezocht heb, te beginnen met deze verschrikkelijke humanitaire crisis. Dus, ik ben niet alleen thuis, ik ben ook op de juiste plek, doordrenkt met ‘Elpida’.
